29 czerwca 2023 r. zapadł wyrok TSUE w sprawie Cabot (sygn. C-232/22) dotyczący przesłanek powstania stałego miejsca prowadzenia działalności gospodarczej (z ang. fixed establishment, w skrócie: FE) dla celów VAT. Trybunał pochylił się ponownie nad FE w sytuacji, gdy podmiot nie dysponuje własnymi zasobami w danym kraju, lecz korzysta z zasobów kontrahenta. Wypowiadał się już w podobnych sprawach, np. w polskiej sprawie Welmory (C-605/12) czy sprawie z zeszłego roku – Berlin Chemie AG (C-333/20). Czy tym razem powiedział coś nowego?
Czego dotyczy sprawa Cabot?
Dwa podmioty z tej samej grupy międzynarodowej, ale odrębne prawnie, zawarły umowę o świadczenie usług produkcyjnych. Podatnik belgijski zobowiązał się do produkcji na materiałach powierzonych zakupionych przez podmiot z Szwajcarii. Przy okazji zapewniał szereg dodatkowych świadczeń, głównie magazynowo-logistycznych.
Wyprodukowane towary odbierane były bowiem bezpośrednio przez klientów lub przewoźników od podmiotu belgijskiego. Towary były sprzedawane przez szwajcarskiego podatnika w drodze dostaw lokalnych w Belgii albo WDT czy eksportu usług z Belgii. Co istotne, umowa przewidywała wyłączność udostępnienia zasobów techniczno-personalnych na rzecz podmiotu z Szwajcarii.
Pytanie prejudycjalne zmierzało do ustalenia, czy wykorzystanie zasobów unijnego podmiotu do produkcji towarów wyłącznie na rzecz nieunijnego podmiotu z grupy (niezależnego formalnie), kreuje powstanie FE w kraju produkcji.
Wątpliwości wokół FE
Zagadnienie FE od lat wywołuje liczne kontrowersje w obszarze VAT, a Polska wielokrotnie była inicjatorem postępowań przez TSUE w tej tematyce. Pomimo że stałe miejsce prowadzenia działalności gospodarczej jest zdefiniowane w przepisach unijnych (rozporządzenie 282/2011), to nadal budzi wątpliwości interpretacyjne. Ww. przepisy uzależniają powstanie FE m.in. od posiadania zaplecza personalnego i technicznego oraz przesłanką stałości, ale nie precyzują tych kryteriów.
W związku z tym Komisja Europejska w 2022 r. podjęła kroki zmierzające do doprecyzowania definicji stałego miejsca prowadzenia działalności gospodarczej. Prace mają na celu m.in. wyszczególnienie warunków istnienia zasobów ludzkich i technicznych skutkujących powstaniem FE oraz kryteriów uznania niezależnego podmiotu za FE innego podatnika. Spodziewamy się, że wypracowując ostateczne rozwiązania Komisja uwzględni ostatnie wyroki TSUE, w tym również w sprawie Cabot.
Rozstrzygnięcie TSUE
W najnowszym wyroku TSUE orzekł, że w przedmiotowej sprawie nie zachodzą przesłanki powstania stałego miejsca prowadzenia działalności gospodarczej. To już kolejne pozytywne dla podatników orzeczenie w tym zakresie. Wydany wyrok jest kontynuacją stanowiska TSUE zaprezentowanego chociażby w ww. wyroku Berlin Chemie AG.
W obydwu tych sprawach podatnik korzystał z zasobów podmiotu z grupy na podstawie wyłącznego zobowiązania umownego. Wcześniej w sprawie Welmory z 2014 r. Trybunał zostawił sobie otwartą furtkę w tym obszarze, stwierdzając że korzystanie przez podmiot z usług podatnika mającego siedzibę danym państwie nie wyklucza możliwości wykreowania FE przez ten pierwszy podmiot.
W tamtej sprawie, TSUE zastrzegł jednak, że zbadanie istnienia wystarczających struktur i ich stałości należy do sądu krajowego. W dzisiejszej sprawie, jak również zeszłorocznej – Berlin Chemie AG, Trybunał jednoznacznie wypowiedział się w tej kwestii.
Praktyczne znaczenie wyroku
Prawidłowe stwierdzenie istnienia bądź nie FE w danym kraju jest kluczowe dla skutków podatkowych na gruncie VAT. Dotychczas chodziło w szczególności o obowiązki rejestracyjne i ustalenie miejsca wykazania transakcji sprzedażowych i zakupowych. Nieprawidłowości w tym zakresie mogą powodować powstanie zaległości podatkowych w przypadku nieodprowadzenia VAT należnego lub odliczenia VAT naliczonego w niewłaściwym kraju, a także wymierzeniem odsetek i sankcji (w Polsce: sankcji VAT czy sankcji karno-skarbowych).
Wkrótce badanie zagadnienia FE zyska ponownie na znaczeniu w kontekście wprowadzenia od 1 lipca 2024 r. obligatoryjnego fakturowania w Krajowym Systemie e-Faktur (KSeF). Obowiązek ten obejmie również transakcje sprzedażowe i zakupowe, w których uczestniczy FE. Za niewdrożenie KSeF (w tym nieprawidłowe lub nieterminowe stosowanie) zostały przewidziane kary pieniężne wynoszące nawet do 100% kwoty VAT.
Podmioty nieposiadające siedziby w Polsce będą zmuszone przyjrzeć się na nowo swoim strukturom i umowom, oceniając m.in. na tej podstawie posiadanie (bądź nie) wystarczającego zaplecza techniczno-osobowego do wykreowania FE. Natomiast polscy podatnicy będą mierzyć się z zabezpieczeniem odliczenia VAT z faktur kontrahentów z zagraniczną siedzibą (działających w większy lub mniejszy sposób na terenie kraju). Wystawienie faktury poza KSeF przez takie podmioty będzie bowiem rodzić poważne wątpliwości (na gruncie przepisów) odliczenia VAT przez polskich nabywców.
Małgorzata Łodzińska-Tchórznicka, Senior Associate w ENODO.
Kinga Zygmunt, Analyst w ENODO.
